Prawo spadkowe

Zachowek – co to jest, komu przysługuje i jak obliczyć jego wysokość?

Czasami zdarza się, że spadkodawca w sporządzonym testamencie do całości spadku powoła tylko jedną osobę z rodziny i pominie dzieci czy małżonka albo do całości spadku powoła osobę spoza najbliższej rodziny. Czy najbliżsi członkowie rodziny są w takiej sytuacji pozbawieni jakiegokolwiek udziału w spadku? W takich sytuacjach może przysługiwać roszczenie o zachowek.

Instytucja zachowku ma na celu ochronę najbliższych członków rodziny spadkodawcy przed niekorzystnym dla nich rozporządzeniem majątkiem na wypadek śmierci.

Zachowek przysługuje zstępnym (kolejnym potomkom danej osoby – dzieci, wnuki, prawnuki), małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy.

Jeżeli uprawniony do zachowku jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli uprawniony zstępny jest małoletni należy się dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by im przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału.

Roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia przysługuje uprawnionemu przeciwko spadkobiercy, jeżeli nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu.

Przy ustalaniu udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczania zachowku uwzględnia się także spadkobierców niegodnych oraz spadkobierców, którzy spadek odrzucili, natomiast nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni.

Jak obliczyć wartość udziału spadkowego?

Przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń, natomiast dolicza się do spadku darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę.

Przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku:

  • drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych,
  • darowizn dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku,
  • przy obliczaniu zachowku należnego zstępnemu nie dolicza się do spadku darowizn uczynionych przez spadkodawcę w czasie, kiedy nie miał zstępnych; nie dotyczy to jednak wypadku, gdy darowizna została uczyniona na mniej niż trzysta dni przed urodzeniem się zstępnego,
  • przy obliczaniu zachowku należnego małżonkowi nie dolicza się do spadku darowizn, które spadkodawca uczynił przed zawarciem z nim małżeństwa.

Zapis windykacyjny oraz darowiznę dokonane przez spadkodawcę na rzecz uprawnionego do zachowku zalicza się na należny mu zachowek. Jeżeli uprawnionym do zachowku jest dalszy zstępny spadkodawcy, zalicza się na należny mu zachowek także zapis windykacyjny oraz darowiznę dokonane przez spadkodawcę na rzecz jego wstępnego.

Przykład: Wnuk A jest uprawniony do zachowku po dziadku. Dziadek dokonał darowizny na rzecz swojego syna a ojca A. Darowizna ta podlega zaliczeniu na należny wnukowi zachowek.

Ponadto jeżeli uprawnionym do zachowku jest zstępny spadkodawcy, zalicza się na należny mu zachowek poniesione przez spadkodawcę koszty wychowania oraz wykształcenia ogólnego i zawodowego, o ile koszty te przekraczają przeciętną miarę przyjętą w danym środowisku. Przy ustaleniu tej miary należy brać pod uwagę sytuację materialną konkretnej rodziny i wielkość kosztów ponoszonych na wychowanie i wykształcenie w rodzinach o podobnych możliwościach finansowej. Jeśli zatem wszystkie dzieci uczęszczały do prywatnej szkoły oraz na zajęcia dodatkowe, to takie koszty nie mogą być uznane za przekraczające przeciętną miarę. Natomiast gdy wydatek na wychowanie czy wykształcenie był znacznym obciążeniem budżetu domowego, większym niż jest to przyjęte w danym środowisku, nadwyżka tych kosztów powinna być zaliczona na zależny zachowek.

Należy pamiętać, że jeżeli spadkobierca obowiązany do zapłaty zachowku jest sam uprawniony do zachowku, jego odpowiedzialność ogranicza się tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek.

Jeśli spadkobierca obowiązany do zaspokojenia roszczenia z tytułu zachowku sam jest uprawniony do zachowku, może on żądać zmniejszenia zapisów zwykłych i poleceń w takim stopniu, żeby pozostał mu jego własny zachowek.

Roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku oraz roszczenia spadkobierców o zmniejszenie zapisów zwykłych i poleceń przedawniają się z upływem lat pięciu od ogłoszenia testamentu.

Roszczenie przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanych od spadkodawcy zapisu windykacyjnego lub darowizny przedawnia się z upływem lat pięciu od otwarcia spadku.

Niniejszy artykuł jest ogólnym omówieniem tematu. Każda sprawa jest wielowątkowo i wymaga dokładnej analizy. W związku z powyższym zachęcam do skorzystania z usług profesjonalnego pełnomocnika.

Zapraszam do zapoznania się z innymi zagadnieniami z zakresu prawa spadkowego.